ขุนเดช ลูกชายวัย 10 ขวบไว้กับ คำปัน พนิดาที่เดินหลบพอใจบิดรเครื่องใช้ ขุนเดช

ละครขุนเดช นายเดื่อง ธิบดีกรรมกรขุดแต่งโบราณสถาน รับปาก ผู้สอนประทีป เทเวศร์ คณะศึกษาโบราณคดีของกรมศิลป์ว่าจะปักหลักเฝ้าพระศิลา พุทธปฏิมาที่ถูกค้นพบ ในถ้ำศิลาบนเขาหลวง สุโขทัย ให้รอดพ้นจากอำนาจของพวกโจรใจชั่วที่จ้องจะมา ลักขโมยบั่นเศียรพระศิลา โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับ กำนันบุญ จังหวัดสุโขทัย ซึ่งมีอุปนิสัยเหลี่ยมจัดชอบเก็บและ แอบซ่อนขายของเก่า เมื่อกำนันบุญรู้เรื่องพระศิลาที่ถูกค้นเจอ เลยอยากมาได้ไว้ ในถือสิทธิ์จึงเดินทางจากสุโขทัย มาศรีสัชนาลัยบ้านของนายเดื่อง เพื่อขอให้ นายเดื่องเปิดช่องให้เข้าไปฉวยโกนเศียรพระ แต่กำนันบุญ ถูกนายเดื่องไม่ยอมรับและเลิกจ้าง ตะเพิดอย่างไม่เข็ดเงื้อมมือ นายเดื่องเป็นห่วงพระศิลาเลย จำเป็นต้องวาน ขุนเดช ลูกชายวัย 10 ขวบไว้กับ คำปัน อรทัยที่แอบชอบพ่อของ ขุนเดช และคอยช่วยช่วยเหลือ ขุนเดช เหมือนลูกแท้ ๆ แต่ความสอดรู้ของ ขุนเดช ที่มีใจชอบและ สนใจไยดีในศิลป์ นานนมซึ่งถูกถ่ายทอดมาจากป๋า ทำให้ ขุนเดช แอบ ขึ้นรถของอาจารย์ประทีปตาม ไปหา พ่อที่ถ้ำศิลา อาจารย์ประทีปกลัวภัยจะเกิดกับนายเดื่องจึงให้ปืนไว้เพื่อป้องกันตัว แต่นาย เดื่องปฏิเสธยืนยันว่าจะใช้แค่ ดาบนิล อาวุธคู่กายสมบัติเก่าแก่ที่นายเดื่องได้รับตกทอดจากบรรพบุรุษ ดาบนิลเป็นดาบเหล็กเนื้อดีที่มีสีดำปลอดตั้งแต่ด้ามและตัวปลอก ซึ่งทำจากเขาควายตายฟ้าผ่า ส่วนเนื้อเหล็กนั้นเป็นเหล็กกล้าชั้นดี ผ่านการตีจากช่างยอดฝีมือ ในศรีสัชนาลัย ซึ่งมีเช่นไม่กี่คนที่จะเก่งตีดาบให้ออกมาเป็นสีดำถึงเนื้อในเหล็กได้ ดาบนิลจึงมีความแหลมคม กริบและเป็นเงินทองหายาก นายเดื่องรักษาไว้อย่างดีเพราะคำสั่งเสีย ของบรรพบุรุษที่สั่งไว้สืบต่อกันมา ว่าต้องใช้ดาบนิลเพื่อปกป้องแผ่นดินเท่านั้น ฟากกำนันบุญที่โกรธแค้นนายเดื่องมากจึงสั่ง ให้ เสือแชน กับ เสือชิด ลูกสมุนพัลลภพา พวกบุกไปที่ถ้ำ ศิลาเพื่อจัดการกับนายเดื่องและเอาเศียรพระศิลามาให้ได้